Komiks, jako medium, kojarzony jest głównie z facetami w pelerynach i z majtkami nałożonymi na spodnie. Dzieło Sacco może więc zaskoczyć – to poruszający, bezkompromisowy, przerażający reportaż wojenny z czasów byłej Jugosławii.
„Strefa bezpieczeństwa Goražde” autorstwa Joego Sacco podchodzi czytelnika z zaskoczenia. Na początku jest „lekko” – oto historia spisana przez zupełnie przeciętnego reportera, który trafił na teren byłej Jugosławii, do tytułowego miasteczka, wraz z dziesiątkami, a może i setkami innych korespondentów z całego świata. Czuł się jak na wycieczce. Wszędzie widać było ślady konfliktu, dziury po pociskach moździerzowych, zniszczone budynki, wszyscy byli jednak bardzo przyjaźni, a dziennikarzy ulokowano w pełnym wygód hotelu. To było jak wakacje. Poznawał miejscowych, bawił się z nimi, pił, pił, pił i śpiewał – był Amerykaninem, wszyscy chcieli być blisko niego.
Z czasem opowieść Sacco (opowieść o nim samym, gdyż to on był tym niesfornym dziennikarzem) się jednak zmieniała. Z każdą kolejną stroną stawała się mroczniejsza, bardziej brutalna, każda kolejna strona pełniej opisywała horror, którego doświadczyli bośniaccy muzułmanie. Mordy na cywilach, całe rodziny wywlekane nocą z domów, ich trupy zrzucane z mostu do rzeki, po tym jak Serbowie (ich dawni sąsiedzi, ludzie, których znali całe życie!) poderżnęli im gardła, snajperzy, głód, głód, głód, palone domy, bombardowania – kaźń porównywalna tylko ze zbrodniami Hitlerowskich Niemiec. A mimo to, świat tak mało o niej wie.
Może dlatego, że się wstydzi? Komiks Sacco to opowieść o niewyobrażalnym okrucieństwie, jeszcze większym strachu, o woli przetrwania i niezwykle silnych ludziach, dla mnie przede wszystkim było to jednak ponad dwieście stron wstydu, jakim Europa i świat okryły się poprzez swoją bezczynność, tchórzostwo, które umożliwiło wymordowanie tysięcy ludzi. Potęgi tego świata groziły palcami, ONZ i NATO obradowało, ostrzegało Serbów, unikało jednak odpowiedzialności. „Strefa bezpieczeństwa Goražde” obnaża te zaniedbania.
Ale dlaczego komiks? Żebyśmy mogli zobaczyć, żeby przekaz lepiej się w nas utrwalił. Sacco dokonał świetnego wyboru – warstwa wizualna (kreska przywodzi na myśl prace Tomasza Niewiadomskiego) doskonale oddaje dwoistość opowieści; samego siebie autor przedstawił nieco karykaturalnie (podobnie momentami inne postaci), tło, świetne obrazy zniszczonego miasta przypominały nam jednak o powadze tej historii. Przede wszystkim medium obrazkowe pozwalało jednak na lepsze ukazanie wielości punktów widzenia, złożenia Goražde z mnóstwa mniejszych relacji – komiks umożliwia płynne przejścia między scenami i częste zmiany perspektyw.
I naprawdę chciałbym, aby to była fikcja. Jak chyba każdy, kto pozna przerażające fakty o wydarzeniach z byłej Jugosławii z połowy lat 90. ubiegłego wieku. Lektura tego reportażu – po raz kolejny – unaocznia nam smutną prawdę: człowiek to najokrutniejsze z ziemskich stworzeń. Jest to również opowieść bardzo aktualna, bo czyż trudno byłoby Goražde zamienić na jakieś miasteczko w Syrii? Czego świat nauczył się po Srebrenicy? „Strefa bezpieczeństwa Goražde” zmusza nas do stawiania tych, i wielu innych pytań.
Arcydzieło komiksu. I reportażu.